Autyzm stanowi jedno z najbardziej rozpoznawalnych zaburzeń neurobiologicznych, wpływających na rozwój społeczny, komunikację i zachowania u dzieci i młodzieży (jak i osób dorosłych). Wczesne rozpoznanie autyzmu oraz skutecznie prowadzona terapia są kluczowe dla poprawy jakości życia osoby dotkniętej zaburzeniem. Jakie są najpowszechniejsze objawy autyzmu u dzieci, dlaczego wczesne rozpoznanie autyzmu jest tak istotne i jakie są najskuteczniejsze metody leczenia autyzmu? Odpowiedzi na te i inne pytania poniżej.
Czym jest autyzm i jakie są jego główne cechy?
Autyzm stanowi zaburzenie, które manifestuje się różnorodnymi trudnościami w komunikacji społecznej, interakcjach międzyludzkich oraz ograniczonym zakresem zainteresowań i aktywności.
Główne cechy autyzmu obejmują wszelkie trudności w nawiązywaniu oraz utrzymywaniu relacji społecznych, powtarzających się zachowaniach, ograniczonych lub stereotypowych wzorcach komunikacji np. problemach z mówieniem, rozumieniem i interpretacją mowy innych osób. Dodatkowo, osoby dotknięte zaburzeniem mogą reagować nietypowo na bodźce sensoryczne, być nadwrażliwe na hałas, światło, dotyk lub zapachy.
Opiekunka dla dziecka w spektrum autyzmu
Jak rozpoznać wczesne objawy autyzmu u dziecka?
Wczesne objawy autyzmu u dziecka mogą być zauważalne już w pierwszych latach życia np. u dwulatka. Niektóre z głównych oznak, na które warto zwrócić uwagę, to:
- Trudności w komunikacji dziecka: niektóre dzieci mogą mieć ograniczone możliwości komunikacji, włączając w to brak mowy lub opóźnienie w jej rozwoju; mogą unikać kontaktu wzrokowego lub stronić od kontaktu i interakcji;
- Powtarzalne zachowania: u dzieci dotkniętych zaburzeniem obserwuje się powtarzające się ruchy lub zachowania, takie jak machanie rękami, kołysanie się lub obracanie obiektami w rękach;
- Zaburzenia sensoryczne: niektóre dzieci mogą wskazywać na nadwrażliwość na bodźce ze świata, takie jak światło, dźwięk lub dotyk;
- Nietypowe zainteresowania: silne zainteresowania określonymi tematami, często manifestujące się w sposób obsesyjny oraz trudny do dostosowania do zmian w rutynie mogą stanowić oznakę do rozważań na temat wizyty lekarskiej;
- Trudności w relacjach społecznych: dzieci dotknięte autyzmem wykazują trudności w nawiązywaniu relacji z innymi dziećmi, zabawy w grupie i rozumienia sygnałów społecznych, które często prowadzą do frustracji lub lęku.
Objawy autyzmu u dziewczynek i chłopców
Różnice między objawami autyzmu u dziewczynek i chłopców są coraz częściej poddawane padaniom i praktyce klinicznej. Obecnie, uważa się, że dziewczynki z autyzmem często prezentują subtelniejsze objawy niż ich rówieśnicy, co może wpływać na późniejszą diagnozę i dostęp do odpowiedniego wsparcia.
Dla wielu dziewczynek trudności w komunikacji społecznej mogą objawiać się poprzez próbę naśladowania zachowania innych dzieci, co w rzeczywistości przekłada się na maskowanie i trudności w pełnej diagnozie zaburzenia.
Z drugiej strony, chłopcy dotknięci zaburzeniem często prezentują klasyczne objawy, takie jak powtarzalność zachowania, ograniczone zachowania lub trudności w komunikacji.
Dlaczego wczesne rozpoznanie autyzmu u dziecka jest kluczowe dla skutecznego leczenia?
Wczesne rozpoznanie autyzmu wiąże się z szybszym podjęciem działań terapeutycznych i interwencji, które mogą poprawić rozwój dziecka oraz zminimalizować negatywne skutki zaburzenia. Dzieci, u których rozpoznano zaburzenie, i które w pierwszych latach swojego życia otrzymały wsparcie terapeutyczne, mają większe szanse społeczne na rozwój umiejętności komunikacyjnych, społecznych i adaptacyjnych.
Diagnoza umożliwia rodzicom i opiekunom uzyskanie wsparcia oraz wskazówek dotyczących opieki nad dzieckiem. Odpowiednio prowadzona edukacja na temat autyzmu oraz dostęp do grup wsparcia mogą pomóc lepiej zrozumieć to, w jaki sposób radzić sobie z wyzwaniami płynącymi z wychowaniem dziecka w spektrum autyzmu. Wczesna interwencja stanowi drogę do weryfikacji opóźnień rozwoju i podjęcia odpowiednich kroków w celu ich minimalizacji.
Nieprawidłowy rozwój mowy jako wczesny objaw autyzmu
Nieprawidłowy rozwój mowy stanowi jeden z najczęściej rozpoznawanych objawów autyzmu u dzieci. O nieprawidłowo rozwijającej się mowie świadczą np:
- Brak lub znaczne opóźnienie gaworzenia;
- „Płaski”, monotonny lub śpiewny a niekiedy dziwaczny sposób mówienia;
- Mowa, która nie służy komunikacji – powtarzanie zasłyszanych wypowiedzi innych osób (echolalia);
- Powtarzanie słów, zdań lub dźwięków w celu autostymulacji (bez związku z podejmowaną aktywnością);
- Odwracanie zaimków (określanie siebie jako „ty”, a innych jako „ja”);
- Tworzenie nazw przedmiotów, miejsc w nawiązaniu do ich przeznaczenia np. „Błękitny Przyjaciel” jako nazwa dla pluszowej zabawki.
Metody diagnozowania: co obejmuje proces diagnostyczny dziecka?
Proces diagnozowania autyzmu u dzieci obejmuje różnorodne sposoby oceny, których celem jest zidentyfikowanie obecności i stopnia nasilenia zaburzenia. Główne metody oceny obejmują: obserwację zachowania w różnych sytuacjach, w których pacjent będzie objawiał trudności w komunikacji lub nietypowe reakcje; wywiad z rodziną stanowi element pozyskania informacji na temat rozwoju dziecka, ewentualnych obaw dotyczących przyszłego rozwoju; badania neuropsychologiczne stanowią ocenę poziomu funkcjonowania.
Specjaliści najczęściej korzystają z różnego rodzaju skal ocen np. Diagnostic Observation Schedule (ADOS) lub Autism Diagnostic Interview-Revised (ADI-R), których celem jest systematyczna ocena stopnia zaawansowana zaburzenia u dziecka lub osoby dorosłej.
Objawy autyzmu u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym
Autyzm objawia się różnorodnymi cechami, zarówno w obszarze społecznych interakcji, komunikacji, jak i zachowań. Poniżej przedstawiamy listę objawów, które mogą wskazywać na możliwość wystąpienia autyzmu u dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym:
- Brak zainteresowania grupą rówieśników, grami i nawiązywaniem kontaktów społecznych;
- Schematyczne działania, brak zabaw opartych na wyobraźni lub naśladowaniu;
- Ograniczone rozumienie mowy;
- Brak umiejętności podtrzymania rozmowy;
- Opór przed jakimikolwiek zmianami, reagowanie na nie lękami lub wybuchami złości;
- Mechaniczność w uczeniu się (bez zrozumienia);
- Brak umiejętności przypisania innym osobom emocji lub stanów psychicznych;
- Nadmierna impulsywność i aktywność;
- Nietypowe ruchy np. klaskanie, kołysanie się, chodzenie w koło.
Wczesne interwencje po rozpoznaniu autyzmu u dziecka
Po rozpoznaniu autyzmu, wczesna interwencja jest kluczowa dla zapewnienia jak najlepszego rozwoju i funkcjonowania dziecka w przyszłości. Dziecko dotknięte zaburzeniem często ma trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej, dlatego terapia prowadzona w najmłodszych latach skupia się na rozwoju umiejętności komunikacyjnych, takich jak mowa, gesty, umiejętność rozumienia i reagowania na komunikaty innych osób.
Wczesna interwencja skupia się (w zależności od objawów) na rozwijaniu umiejętności adaptacyjnych niezbędnych do samodzielnego funkcjonowaniu w codziennym życiu. Tego rodzaju terapia obejmuje pomoc w nauce codziennych czynności oraz terapię behawioralną, jako skuteczne kształtowanie i wzmacnianie pożądanych zachowań.
Jakie są korzyści prowadzonej terapii dla dziecka z autyzmem?
Prowadzenie terapii dla dziecka w spektrum autyzmu przynosi wiele korzyści, które mogą w znaczący sposób poprawić jakość życia i jego funkcjonowania w społeczeństwie. Do głównych korzyści należą:
- Poprawa umiejętności komunikacyjnych;
- Rozwijanie umiejętności społecznych;
- Wzmacnianie pozytywnego zachowania, redukcja agresji i trudności w adaptacji;
- Wsparcie dla rodziny.
Jak rozmawiać z dzieckiem o diagnozie autyzmu?
Rozmowa z dzieckiem na temat diagnozy autyzmu stanowi niezwykle delikatny proces, wymagający empatii, zrozumienia i taktu. Rodzic lub opiekun, który ma przekazać dziecku informację o diagnozie powinien przede wszystkim wybrać odpowiedni moment i miejsce, aby porozmawiać z dzieckiem w spokojnej i bezpiecznej atmosferze.
Należy pamiętać o tym, by unikać skomplikowanych terminów, aby dziecko mogło zrozumieć wszystkie informacje. Używajmy prostych zdań, bądźmy otwarci i uczciwi, podkreślając zrozumienie i wsparcie, które dziecko ma otrzymać. Słuchajmy uważnie reakcji i zapewnijmy o naszej bezwarunkowej miłości. Wsparcie emocjonalne na tym etapie jest niezwykle ważne dla obu stron, warto pamiętać, że wiele rodzin decyduje się na wsparcie psychologów w przeprowadzeniu rozmowy.
Wsparcie dla rodzin dotkniętych autyzmem | Do kogo zwrócić się o pomoc?
Rodzice mogą zwrócić się o wsparcie emocjonalne do grup i organizacji specjalizujących się w niesieniu pomocy dla rodzin dotkniętych autyzmem. Terapia rodzinna lub indywidualna pozwala na zrozumienie emocji oraz zdobycie praktycznych porad dotyczących codziennego życia. Grupy wsparcia rodzicielskiego stanowią źródło cennego wsparcia, umożliwiając wymianę doświadczeń, wskazówek i strategii z innymi rodzinami. Wreszcie, dostęp do specjalistycznych usług, takich jak terapia behawioralna, terapia zajęciowa, terapia mowy może pomóc dziecku w budowaniu większej niezależności i niwelowaniu negatywnych skutków zaburzenia.
Przygotowano na podstawie:
M. Jarema red., Psychiatria, Warszawa 2011, 2016
M. Kanar, Wspieranie dorosłych osób ze spektrum autyzmu w Polsce – od rozważań teoretycznych do praktycznej egzemplifikacji, Ogrody Nauk i Sztuk nr 2019 (9), 2019 r.
A. Bryńska, J. Komender, G. Jagielska , Autyzm i zespół Aspergera, Warszawa 2009
S. Pawlik, Diagnoza spektrum autyzmu u osób dorosłych jako biograficzny przełom, Kultura i Edukacja 2019